วิกฤตการณ์ รศ. 112

เหตุการณ์ รศ. 112
พ.ศ. 2436( 1843 )

ในสมัยรัชกาลที่ 5 ฝรั่งเศสยึดกัมพูชาและเวียตนามเอาไว้ได้ และกำลังจะเข้ามายึดครองลาวเป็นประ
เทศต่อไป แต่เนื่องจาก ในขณะนั้น ลาวยังเป็นดินแดนในอาณัติของรัฐบาลไทย โดยทางรัฐบาลไทย
ได้ส่งพลตรีพระบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้าน้องยาเธอกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคมให้ขึ้นไปตั้งกองบัญชา
การลาวพวนอยู่ที่เมืองหนองคายและมีพระยอดเมืองขวัญรักษาการณ์อยู่ที่เมืองคำมวน ซึ่งฝรั่งเศสอ้าง
ว่าดินแดนลาวเคยเป็นของเวียตนามมาก่อน (เจ้าอนุวงศ์เคยทำสัญญายกเมืองลาวให้เวียดนามเพื่อขอ
ลี้ภัยการเมือง ในคราวที่เจ้าอนุวงศ์ก่อกบฏในสมัยรัชกาลที่ 3) เมื่อเวียตนามเป็นดินแดนในอาณัติของ
ฝรั่งเศสแล้ว จึงสมควรที่ลาวต้องเข้ามาอยู่ในอาณัติของฝรั่งเศสด้วย ฝรั่งเศสจึงบุกเข้ายึดเมืองคำมวน
และจับพระยอดเมืองขวัญกับพวกเอาไว้ แต่มีทหารมา ช่วยพระยอดขวัญกับพวกเอาไว้ได้ และได้ฆ่า
ทหารฝรั่งเศสตายเกือบหมด เหลือรอด กลับไปเพียง 3 คนหลัง จากนั้นพระยอดเมืองขวัญและรัฐบาล
ไทยก็ได้ทำหนังสือประท้วงไปยังฝ่ายฝรั่งเศส แต่ก็ไม่ได้ผล ฝรั่งเศสกลับกล่าวหาว่าไทย เป็นผู้รุกราน
โดยพระยอดเมืองขวัญพร้อมทหารและอาวุธครบมือบุกเข้าไปยังเขตยึดครองของฝรั่งเศส การที่ฝรั่งเศส
จับพระยอดเมืองขวัญ นั้นชอบแล้ว
วันที่ 13 กรกฎาคม 2436 ฝรั่งเศสจึงส่งเรือรบ 2 ลำเข้ามาทางปากแม่น้ำ ทางรัฐบาลไทยได้ทำการ
ประท้วง แต่ฝรั่งเศสก็ทำเฉย จ ึงเกิดการยิงกันขึ้นที่ป้อมพระจุลฯ. เป็นผลทำให้ฝ่ายไทยตาย 15 คน
และฝ่ายฝรั่งเศสตาย 2 คน ในที่สุด เรือรบฝรั่งเศสก็แล่นเข้ามาถึงกรุงเทพฯ และจอดทอดสมออยู่ที่
หน้าสถานฑูต วันที่ 2 กค. 2436 ฝรั่งเศสยื่นคำขาดให้รัฐบาลไทย ยอมยกดินฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงให้กับ
ตน โดยให้เวลาที่ไทยจะต้องตอบภายใน 24 ชม. เมื่อฝรั่งเศสไม่ได้คำตอบ ในวันที่ 26 กรกฎาคม
2436 ฝรั่งเศสจึงสั่งให้เอกอัคราชฑูตออกจากประเทศไทย สุดท้ายเพื่อเป็นการรักษาดินแดนส่วนใหญ่
ของชาติเอาไว้ ฝ่ายไทยจึงต้องยอมตามที่ฝรั่งเศสเรียกร้อง โดยได้มีการทำสนธิสัญญาระหว่างไทยกับ
ฝรั่งเศสในวันที่ 3 ตุลาคม 2436 ซึ่งในสนธิสัญญามีรายละเอียดดังนี้คือ

1.ไทยจะยอมสละกรรมสิทธิ์ทั้งหมดเหนือดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงรวมทั้งบรร
ดาเกาะทั้งหมดที่อาจมีขึ้นเมื่อน้ำลดหรือในบรรดาที่มีมาก่อนแล้วนั้น ให้เป็นกรรมสิทธิ์ของฝรั่งเศส
2.ไทยจะไม่มีเรือรบไปไว้ หรือใช้ดินแดนในทะเลสาป หรือลำน้ำที่แยกจากแม่
น้ำโขงซึ่งเป็นพื้นที่ที่ได้มีการกำหนดกันไว้แล้ว
3. ไทยจะต้องไม่มีค่ายทหารในเขต 25 กม. ตลอดแนวแม่น้ำ รวมทั้งพระตะบอง
และเสียมเรียบ
4. การป้องกันเมือง หรือเขตที่กำหนดในข้อ 3 สามารถทำได้เท่าที่จำเป็นเท่านั้น
5. ไทยและฝรั่งเศสจะทำสัญญาการค้าในเวลา 6 เดือนนับจากนี้ และไม่เก็บภาษี
ระหว่าางกัน
6. ในการสร้างท่าเรือหรือกิจกรรมต่างๆ ตามลำแม่น้ำทั้ง 2 ฝั่ง ถ้าฝรั่งเศสร้องขอ
ความช่วยเหลือเช่น การใช้พื้นที่ ไทย จะไม่ปฏิเสธและจะให้ความช่วยเหลือในทันที
7. ไทยจะให้ความสะดวกแก่คนในบังคับฝรั่งเศสในการเข้าออกไปมาในเขตที่ได้มี
การกำหนดในข้อ 3
8. ฝรั่งเศสสามารถตั้งกงศุลได้ตามที่เห็นสมควร
9. ถ้ามีความเห็นหรือความเข้าใจที่ไม่ตรงกันในสัญญาฉบับนี้ ให้ถือเอาภาษาฝรั่ง
เศสป็นหลัก
10. สัญญานี้ ให้มีผลบังคับใช้ใน 4 เดือน

นอกจากสัญญาดังกล่าว ยังมีภาคผนวกต่อท้ายมาด้วยคือ
1. ไทยต้องถอนกำลังออกไปจากพื้นที่ภายใน 1 เดือน
2. ไทยต้องรื้อค่ายออกไปให้หมดด้วย
ผลจากสนธิสัญญาฉบับนี้ ทำให้ไทยต้องเสียสิทธิในการปกครองลาวตั้งแต่บัดนั้น รวมทั้งบรรดาเกาะ
แก่งทั้งหลายที่มีใน แม่น้ำโขง แม้จะห่างจากฝั่งไทยเพียง 1 เมตร ก็ให้ถือว่าเป็นดินแดนของลาวจน
ถึงปัจจุบัน กรมหลวงประสิทธิ์ศิลปาคมจึงต้องย้ายกอบัญชาการลาวพวนลงมาอยู่ที่เมืองอุดรธานีนับ
ตั้งแต่บัดนั้น นอกจากนั้น ฝรั่งเศสยังได้เรียกร้องเงินค่าปรับจำนวนหนึ่ง รัชกาลที่ 5 จึงทรงใช้เงินที่
เรียกว่า เงินถุงแดง มอบให้กับฝรั่งเศส เงินถุงแดงนี้เป็นเงินซึ่งรัชกาลที่ 3 ทรงได้กำไรมาจากการทำ
การค้ากับต่างประเทศ โดยเฉพาะกับเมืองจีน แล้วพระองค์ได้เก็บเงินเหล่านั้นไว้ในถุงแดง ในคราว
เกิดเหตุการณ์ รศ. 112 นี้ รัชกาลที่ 5 ก็ทรงนำเงินดังกล่าวออกมาเพื่อชดใช้ค่าเสียหายให้ฝ่ายฝรั่ง
เศสรวมกับเงินที่เรี่ยไรจากข้าราชบริพาร รวมเป็นเงินจำนวน 3 ล้านบาท
ที่มาจากwww.napho.org